Vaak denk ik aan de loopbaan van mijn vader die begon in een tijd dat je werk een gegeven was. Dat is niet langer zo. Net zoals je niet langer zomaar trots en gezag kunt ontlenen aan een beroep of aan een werkgever. Maar met een heldere professionele identiteit kun je wel zelf het roer in handen nemen en uitdragen wie je bent en waar jij persoonlijk trots en gezag vandaan haalt.
Vaak denk ik aan de loopbaan van mijn vader die begon in een tijd dat je werk een gegeven was. Dat is niet langer zo. Net zoals je niet langer zomaar trots en gezag kunt ontlenen aan een beroep of aan een werkgever. Maar met een heldere professionele identiteit kun je wel zelf het roer in handen nemen en uitdragen wie je bent en waar jij persoonlijk trots en gezag vandaan haalt.
Het liep allemaal anders. Niet alleen met mijn vader die door de oorlog op ander werkspoor raakte maar ook met Stork. Op de crisis in de jaren dertig volgden de Tweede Wereldoorlog, de wederopbouw en de schaalvergroting in de industrie. Stork fuseerde en verbleekte, de overheid nam scholing en sociale voorzieningen voortaan op zich.
Een loopbaan in plaats van werk
Ik dacht aan mijn vader bij het zien van ‘De nieuwe Elite’. Deze uitzending van VPRO Tegenlicht gaat over wat de ‘laagopgeleiden’ zijn gaan heten, de ambachtsmensen die met hun handen werken. Dankzij een groot tekort stijgen sinds kort hun salarissen en hun aanzien. Zij hebben weer ‘een loopbaan’ in plaats van ‘werk’. Ze doen iets dat toekomst heeft in plaats van iets waar geen schot in zit.
Schaamte
Ik was al geboeid door het programma en dat werd nog sterker toen de camera zich op IJmuiden richtte. Daar vertegenwoordigt Tata het laatste bolwerk van de zware industrie in Nederland. De voormalige Hoogovens werden symbool voor vervuiling, een ongezonde leefomgeving en slinkse methodes om dit alles te verhullen in plaats van aan te pakken. Een bedrijf om je voor te schamen.
Niet in afhankelijkheid blijven
In de uitzending blijkt Roel Berghuis van FNV Tata Steel een plan te hebben dat het bedrijf een nieuwe toekomst geeft en de werknemers weer trots kan maken. Binnen 5 jaar kan het productieproces helemaal draaien op groene stroom, aardgas en waterstof. Nu moeten ze directie nog overtuigen. Doekle Terpstra, voorzitter van Techniek Nederland, noemt de werknemers van Tata ‘een voorbeeld van mensen die niet in afhankelijkheid blijven maar zelf het roer in handen nemen.’
De lotgevallen van de medewerkers van Stork toen en die van Tata van nu, verhelderen voor mij het belang van een professionele identiteit. Die gaat over toekomst zien voor jezelf en zelf bepalen waar je trots en gezag vandaan haalt.
Zelfsturing in je loopbaan lukt alleen
als jij duidelijk zegt wie je bent en waar je heen wilt
Zelfsturing
Een loopbaan is geen gegeven. Dat was al zelden zo, en vandaag de dag nog minder. Werkgevers willen dat werknemers zichzelf gaan regisseren. Ontwikkelplannen horen tot het normale repertoire van een werknemer. Hoor je tot het legioen van ZZP-ers en ondernemers dan ontkom je er evenmin aan. Als jij niet zelf jouw ontwikkeling stuurt, wie dan wel?
Er is ook alle reden voor een professional om het stuur stevig in handen te houden. Vaardigheden en kennis verouderen snel. Tijdens een loopbaan moet je vaak beslissingen nemen over een volgende opleiding, training, cursus, een zijstap, promotie of een totale career change.
Herkenning
Besluiten over je toekomst worden effectiever als je weet wie je bent, wat je kunt en waar je heen wilt in je werk. Dit is je professionele identiteit. Door die goed te beschrijven in een online profiel, krijg je grip op dat verhaal. Je gaat het steeds beter vertellen en anderen zullen het steeds makkelijker gaan herkennen. Dankzij die herkenning vergroot je de kans dat voor jou nuttige informatie jouw kant op komt. En omgekeerd, dat wat jij interessant vindt anderen bereikt die ook met dat onderwerp bezig zijn.
Gezag en trots ontleen je aan waar je zelf voor staat
Niet langer in afzondering
Maar dan. Waar haal je vervolgens gezag en trots vandaan? Je kunt ze niet langer zomaar ontlenen aan je beroep of de instelling waarvoor je werkt. Dat geldt niet alleen voor de medewerkers van Tata. Ook rechters, ambtenaren op Financiën en medewerkers in de jeugdzorg kunnen er over mee praten. Vroeger deden zij hun werk in afzondering. Als er iets misging, iemand een fout maakte, of een niet erg integere werkwijze vertoonde, was dat een interne aangelegenheid. Een beroepsorganisatie of een disciplinaire commissie boog zich over de zaak en kwam met een uitspraak of maatregel. De buitenwereld hoorde daar weinig van.
Oordeel
Dat het aanzien van een beroep of organisatie tegenwoordig wel makkelijk kan worden aangetast komt door het belang dat we zijn gaan hechten aan transparantie. Die komt niet zonder bijeffecten. De buitenwereld kijkt mee met wat je doet, leest over wat er misgaat in jouw branche of vakgebied en heeft een oordeel. Of de informatie waarop het oordeel is gebaseerd gebrekkig is of niet, maakt niet uit.
Nieuwe bronnen van trots en gezag
Met het verlies van die traditionele bronnen van gezag en trots, ontstaat ruimte voor nieuwe bronnen. Zie daar de opkomst van persoonlijke waarden en visie. Je ziet het bijvoorbeeld aan een populaire term als persoonlijk leiderschap; een manager, ongeacht of hij in het bedrijfsleven of in de publieke sector werkt, moet het hebben van een eigen stijl waarmee hij anderen weet te overtuigen en enthousiasmeren.
Moreel gezag
Daarnaast is moreel gezag weer daar. We leven in een tijd van urgente, bedreigende kwesties. Carrière maken en zelfontplooiing zijn te plat om doelen op zichzelf te zijn. Veel mensen willen zich ergens voor inzetten. Ze willen iets betekenen, hun professionele inzet koppelen aan een hoger doel. Ook werkgevers zijn hiermee bezig. De inzet voor duurzaamheid, energietransitie, gelijke rechten en kansen voor iedereen of een eerlijkere wereldhandel, werpt vruchten af. Het grote publiek, klanten en medewerkers reageren doorgaans hier goed op. Goede doelen leiden tot verbinding en saamhorigheid.
Natuurlijk loert het gevaar van marketing in een moreel jasje. Organisaties en mensen kunnen zich er schuldig aan maken en als het uitkomt is de boomerang onverbiddelijk.
Door je waarden op te schrijven, overtuig je ook jezelf
Voor een individuele professional biedt dit alles kansen om weer waarde toe te voegen. Waar gaat het jou persoonlijk dan eigenlijk om? Onderzoek je eigen normen en waarden, visie en missie. Juist door ze goed op te schrijven voor de buitenwereld, bijvoorbeeld op een profiel op sociale media, kunnen ze echt en waarachtig worden. Ze worden een belofte.
Er zijn onderzoeken die erop wijzen dat het beschrijven van jezelf, het opschrijven van wie je bent en waar je voor staat, zorgt voor verdere verankering in jezelf. ‘Als we anderen overtuigen van wie we zijn, dan overtuigen we daarmee ook onszelf,’ schrijft Elly E.P.M. van de Braak in ‘Je Binnenste Buiten’. Dat is een interessante gedachte. Jezelf publiekelijk koppelen aan een groter doel, is ook beloven aan anderen dat je je daar echt druk over maakt.
Bronnen:
Je binnenste buiten. Over professionele identiteit in organisaties door Manon C.P. Ruijters en collega’s. Uitgeverij Boom, 2015
Het gezag van de gemeentesecretaris door Corné van der Meulen, Thijs Jansen en Niels Karsten, Uitgegeven door Stichting Beroepseer en VGS, 2019
De nieuwe elite, VPRO Tegenlicht, NPO 2, 24 oktober 2021
Meer Achtergrond
